Jak dobrać odpowiedni obiektyw do aparatu fotograficznego - podstawy

A więc masz już wymarzoną lustrzankę czy też bezlusterkowca. Wiesz już, że obiektyw który jest w zestawie nie wystarczy ci. Szukasz więc czegoś więcej. Już wiesz, że potrzebujesz dodatkowego obiektywu. Po prostu obiektyw który już jest w zestawie z aparatem, nie jest dla ciebie wystarczający. Nie od dziś wiadomo przecież, że apetyt rośnie w miarę jedzenia. Wybór odpowiedniego, dostosowanego do twoich potrzeb obiektywu nie jest jednak taki prosty. Jeśli od lat nie siedzisz w temacie obiektywów wybór może nie być prosty, istnieje bowiem wiele parametrów i nazw, które należy znać, aby dokonać dobrego wyboru.

Zaczynamy od mocowania obiektywu czyli bagnetu

To jest oczywiste, że obiektyw musi po prostu fizycznie pasować do aparatu no i aparat do obiektywu. Większość producentów aparatów z wymienną optyką mają własny system mocowań, który pozwala podłączać obiektywy do danego aparatu. Takie mocowanie nazywamy właśnie bagnetem. Obecnie występują następujące mocowania obiektywu do aparatu fotograficznego;

LUSTRZANKI

    Canon – EF / EF-S

    Nikon – F

    Pentax – K

    Sony – A

BEZLUSTERKOWCE

    Canon – M (aparaty z serii M) / RF (aparaty z serii R)

    Nikon – 1 (aparaty z serii 1) / Z (aparaty z serii Z)

    Sony – E

    Panasonic / Olympus – micro 4/3

    Fuji – X

    Leica – M

Na początku musimy więc dobrać odpowiedni rodzaj mocowania obiektywu czyli po prostu odpowiedni bagnet. Tak który pasuje do naszego aparatu. Taką informację znajdziemy w instrukcji obsługi lub na stronie producenta aparatu.

Jedynie szczególną uwagę trzeba zwrócić wtedy gdy mamy pełnoklatkową lustrzankę od Canona, taka jak seria 1D, 5D lub 6D. O ile w tańszych modelach z matrycą APS-C można montować zarówno obiektywy z bagnetem EF, jak i EF-S, tak tych ostatnich nie należy pod żadnym pozorem podłączać do aparatów pełnoklatkowych. Nie tylko nie będą pasować ale też mogą one bowiem uszkodzić mechanizm lustra.

Czasami gdy zależy nam na jakimś konkretnym obiektywie możliwe jest użycie specjalnych przejściówek. Tak na przykład, z użyciem przejściówki można podłączyć dedykowane lustrzankom obiektywy Sony A do bezlusterkowców też produkcji Sony. Stosunkowo  popularne jest także wykorzystywanie przejściówek umożliwiających montaż produkowanych przez Zenita, Ricoh lub Praktikę starych obiektywów z bagnetem M42. Takie obiektywy mają niską ceną i dodatkowo bardzo ciekawą plastyką obrazu.

Następnym ważnym elementem jaki musimy wziąć pod uwagę jest wielkość matrycy naszego aparatu

W celu poprawnej pracy obiektyw musi być dostosowany nie tylko do bagnetu, ale także wielkości matrycy. Ułatwione zadanie mają właściciele aparatów z systemu Fujifilm X, micro 4/3 (Panasonic, Olympus), czy nierozwijanego już Nikon 1 – tu wystarczy wybrać obiektyw pasujący do bagnetu. Często zdarza się jednak, że producenci stosują jeden bagnet dla dwóch rozmiarów matryc, mniejszych i bardziej amatorskich APS-C oraz większych tzw. pełnoklatkowych.

Obecnie w aparatach fotograficznych mamy następujące rozmiary matryc: pełna klatka, APS-C oraz micro 4/3.

Generalnie im większa matryca, tym większy obszar ma do pokrycia światłem dany obiektyw. O ile więc obiektyw dostosowany do matryc pełnoklatkowych dobrze poradzi sobie z APS-C ze względu na większą pokrywaną powierzchnię, tak w drugą stronę już niestety nie  – obiektyw przystosowane do mniejszych matryc podłączone do aparatu pełnoklatkowego spowodują powstanie silnej tzw. winiety (przyciemnienia na krawędziach) oraz niskiej jakości na brzegach zdjęcia. Wynika to z tego, że konstrukcyjnie obiektywy te nie zostały do tego dostosowane, a pokrywany obszar jest mniejszy.

Aby móc ułatwić dopasowanie obiektywów, producenci stosują odpowiednie oznaczenia:

Canon EF-S – obecność EF-S w nazwie obiektywu oznacza dostosowanie do mniejszych matryc APS-C. NIE MOŻNA ich podłączać do aparatów pełnoklatkowych. Obiektywy EF (bez S) można stosować zarówno do aparatów z matrycami pełnoklatkowymi, jak i APS-C.

Nikon DX – obiektywy dla matryc APS-C (format DX w nomenklaturze Nikona). Brak oznaczenia DX w nazwie oznacza obiektyw dostosowany do matryc pełnoklatkowych i APS-C.

Pentax-DA – linia obiektywów Pentax dostosowanych do aparatów cyfrowych z matrycą APS-C.

Sony FE – obiektywy dostosowane do bezlusterkowców Sony z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.

Sony E – obiektywy dostosowane do bezlusterkowców Sony z matrycą APS-C.

Sigma DG – obiektywy dostosowane do aparatów z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.

Sigma DC – obiektywy dostosowane do aparatów z matrycą APS-C.

Tamron Di – obiektywy dostosowane do aparatów cyfrowych z matrycą pełnoklatkową oraz APS-C.

Tamron Di-II – obiektywy dostosowane do aparatów cyfrowych z matrycą APS-C.

 Jednak gdy podłączymy obiektyw dedykowany matrycom APS-C do aparatu pełnoklatkowego nie zawsze będzie to idealna współpraca. Najczęściej wymuszany jest specjalny tryb, w którym używana jest jedynie część matrycy odpowiadająca wymiarom APS-C. Niektóre aparaty (np. lustrzanki Nikona) umożliwiają jednak wymuszenie pracy w trybie pełnej matrycy. Canon natomiast uniemożliwia stosowanie obiektywów EF-S na korpusach pełnoklatkowych, a próba ich montażu może prowadzić do uszkodzenia obiektywu i mechanizmu lustra.

Producenci obiektywów do aparatów fotograficznych

Do aparatu konkretnej marki nie musimy koniecznie podłączać obiektywu tylko i wyłącznie tego samego producenta. Chociaż obiektywy Nikkor pasować będą jedynie do aparatów Nikon, a obiektywy Sony do aparatów Sony, to na rynku funkcjonuje wielu producentów niezależnych, takich jak Sigma, Tamron lub Samyang. Wytwarzają oni ten sam typ obiektywu z różnymi mocowaniami. Nie powinniśmy ich traktować jako jakiegoś gorszego substytutu lub tym bardziej podróbki. Są to to obiektywy bardzo dobrej klasy. Na przykład, dobre opinnie zbierają obiektywy Sigma z serii Art, które często przewyższają odpowiedniki popularnych producentów aparatów, takich jak Nikon lub Canon, a do tego są możliwe do kupienia w niższych cenach od swoich odpowiedników o identycznej specyfikacji. Dlatego też szukając idealnego obiektywu nie warto ograniczać się jedynie do oferty jaki ma do zaproponowania producent aparatu.

Ogniskowa obiektywu

Jednym z ważniejszym parametrów jaki ma wpływ na zdjęcia wykonywane przy uzyciu konkretnego obiektywu jest ogniskowa obiektywu. Definicja ogniskowej: jest to odległość między ogniskiem układu a punktem głównego układu optycznego – czyli mówiąc prościej jest odległość od soczewki do matrycy aparatu wyrażona w milimetrach.

Musimy zapamiętać przede wszystkim następującą zależność:

im dłuższa ogniskowa (czyli im więcej milimetrów) tym węższy kąt widzenia i tym większe powiększenie możemy uzyskać.

Im krótsza ogniskowa (czyli im mniej milimetrów) tym szerszy kąt widzenia i mniejsze powiększenie możemy uzyskać.

Jednak musimy pamiętać o tym, że zmiana z ogniskowej z 18 mm na 35 mm (czyli o 17 mm) bardzo mocno zacieśnia kadr. Jednak zmiana z 200 mm na 300 mm powoduje już znacznie mniejszą różnicę. Tak więc tutaj milimetr milimetrowi nie jest równy.

Czy występuje “lepsza” lub “gorsza” ogniskowa? Zdecydowanie nie. Wszystko zależy od tego, co zamierzamy fotografować.

Mówiąc ogólnie, obiektywów szerokokątnych, czyli takich z krótką ogniskową w zakresie 14-24 mm, użyjemy do fotografii architektury lub krajobrazu. W fotografii ulicznej dobrze sprawdza się ogniskowa 35 lub 50 / 55 mm. Ogniskowe dłuższe czyli 50-135 mm świetnie nadają się do portretu, a jeszcze dłuższe do fotografii sportu lub dzikiej przyrody.

Najczęściej obiektywy o ogniskowej 50 / 55 mm uważa się za najbardziej uniwersalne, stąd częste określanie ich jako “standard”. I to właśnie takie obiektywy dołączane są do aparatów jako podstawowe tzw. „kit” czyli w zestawie z body.

Często występuję następujący podział obiektywów w zależności od długości ogniskowej:

Ultraszerokokątne – poniżej 24 mm

Szerokokątne – od 24 do 35 mm

Standardowe – od 35 mm do 50 mm (niekiedy także 85 mm)

Teleobiektywy – od 50 lub 85 mm do 300 mm

Superteleobiektywy – ponad 300 mm

Obiektywy stało i zmienno ogniskowe

Występują dwa rodzaje obiektów: stałoogniskowe (tzw. stałki), których ogniskowo i tym samym kąt widzenia jest niezmienny, oraz zmiennogniskowe, które umożliwiają zmianę ogniskowej, tj. zbliżanie i oddalanie kadru, zwane często zoomem.

Obiektywy zmiennoogniskowe (zoom) oferują przede wszystkim wygodę, uniwersalność, możliwość błyskawicznego dostosowania do konkretnych warunków bez zmiany obiektywu na inny.

Obiektywy stałoogniskowe mają zawsze jeden ustalony kąt widzenia. Ale takie obiektywy oferują znacznie wyższą jakość obrazu, możliwość szerszego otwarcia przysłony a także mniejszy rozmiar i masę.

Przysłona obiektywu

Przysłona jest to taki element obiektywu który jest odpowiedzialny za regulację ilości światła padającego na matrycę aparatu. Jest zbudowana z zachodzących na siebie listków, których liczba i kształt ma wpływ na sposób oddawania ostrości.

Stopień otwarcia przysłony określa się przy pomocy liczby przysłony – f. Im większa jej wartość (np. f/16), tym mniejsze otwarcie przysłony i mniej przepuszczonego światła. I na odwrót – im liczba niższa (np. f/1.4), tym większe otwarcie i więcej przepuszczonego światła.

Niższa liczba f  (np. f/1.4) = większe otwarcie. Wyższa liczba f  (np. f/16) = mniejsze otwarcie.

Zakres wartości dostępnej przysłony jest ograniczony konstrukcją obiektywu. Standardowe zmiennoogniskowe szkła dołączane do zestawów z aparatami zazwyczaj oferują maksymalny otwór na poziomie f/3.5-5.6, malejący w miarę zwiększania ogniskowej (przybliżania). Jaśniejsze są bardziej zaawansowane zoomy (np. Nikkor 24-70 mm f/2.8 lub Sigma A mm 18-35 f/1.8), a przede wszystkim obiektywy stałoogniskowe – takie obiektywy oferują nam przysłonę f/1.8, f/1.4, a nawet f/1.2 lub f/0.95.

Teraz zadajmy sobie podstawowe pytanie jakie to ma wpływ na zdjęcia. Jaśniejszy, tj. wyposażony w przysłonę o niższej liczbie, obiektyw może przepuścić więcej światła, a przez to umożliwić skrócenie czasu naświetlenia i/lub czułości ISO w gorszych warunkach oświetleniowych. Dodatkowo, obiektyw taki umożliwia uzyskanie płytkiej głębi ostrości, czyli zakresu odległości, w którym obiekty na zdjęciu są ostre, a wszystko poza tym zakresem – rozmyte.

Kontrola głębi ostrości umożliwia na przykład wyostrzenie głównego tematu zdjęcia (np. twarzy w portrecie), podczas gdy inne obiekty (np. tło) pozostaną nieostre, co umożliwia odpowiednie skupienie uwagi odbiorców.

Płytka głębia ostrości zapewniana przez jasne obiektywy nie zawsze jest jednak zaletą – szczególnie w fotografii krajobrazowej, architektury lub makrofotografii często konieczne jest dosyć znaczne przymknięcie przysłony tak, aby wszystkie lub poszczególne elementy zdjęcia pozostały ostre.

Warto pamiętać, że głębia ostrości jest też zależna od matrycy aparatu. A mianowicie ten sam obiektyw podłączony do korpusu z matrycą APS-C i matrycą pełnoklatkową zaoferuje płytszą głębię w tym drugim przypadku. Większa matryca ma więc wpływ na zmniejszenie głębi ostrości przy zachowaniu identycznej liczby przysłony.

Metody ustawienia ostrości

W obiektywach stosowane są zasadniczo dwa główne rodzaje ustawienia ostrości: starszy ręczny i obecnie najczęściej stosowany automatyczny, znane powszechnie jako autofokus (AF). W przypadku gdy mamy w obiektywie manualny (czyli ręczny) system ustawiania ostrości konieczne jest obracanie odpowiedniego pierścienia na obiektywie poszukując pozycji, przy której ostrość zostanie ustawiona na wybrany przez nas obiekt. Autofokus zdejmuje z nas ten obowiązek ustawiając ostrość automatycznie, co w znaczny sposób ułatwia i przyspiesza wykonywanie zdjęć. Ale też czasami sprawia kłopoty. Zazwyczaj taki autofokus ustawia ostrość na najbliższy przedmiot. A gdy chcemy wyostrzyć któryś z koleji przedmiot musimy trochę się nagimnastykować.

W większości nowoczesnych obiektywów znajdziemy wbudowany mechanizm autofokusu, a jednym z wyjątków jest linia zaawansowanych obiektywów stałoogniskowych Zeiss Otus. Ręcznie ostrość ustawiać trzeba w przypadku starszych szkieł. Zazwyczaj jednak w obiektywach wyposażonych w AF możemy ten tryb wyłączyć i ustawić ostrość w sposób manualny – przydaje się to w słabych warunkach oświetleniowych, gdy autofokus może mieć problemy z prawidłowym działaniem lub podczas nagrywania wideo, aby uniknąć pomyłek systemu AF.

Stabilizacja obrazu

Stabilizacja obrazu stosowana jest po to aby zmniejszyć drgania które są przenoszone prze ręce i dzięki temu możemy zastosować wydłużenie czasu naświetlenia zdjęcia lub uzyskanie płynniejszych, lepiej wyglądających nagrań wideo.

Niektórzy producenci wykorzystują wbudowaną w aparat stabilizację matrycy, inni z kolei stawiają na stabilizację w obiektywie lub też wykorzystują oba rozwiązania. Trudno jest wyrokować, które  tych rozwiązań zapewniają lepszy efekt. Najczęściej zależy to od danego modelu aparatu lub obiektywu. Warto jednak zauważyć, że stabilizacja matrycy jest dostępna zawsze, niezależnie od tego jaki obiektyw jest w danej chwili podłączony.

Aberracja chromatyczna

Aberracja chromatyczna jest to negatywna właściwość układu optycznego do rozszczepiania światła, które widoczne jest szczególnie na krawędziach kontrastowych obszarów i przybiera postać kolorowej obwódki. Szczególnie często do czynienia z aberracją chromatyczną możemy mieć w przypadku właśnie teleobiektywów. Aby jej zapobiec, producenci obiektywów stosują specjalne rodzaje szkła o niskiej dyspersji. Ich oznaczenie możemy u niektórych producentów znaleźć w nazwie obiektywu, np:

    Nikon – ED

    Pentax – ED

    Sigma – APO

    Tamron – LD

Obiektywy specjalne

Na koniec warto omówić niektóre rodzaje obiektywów specjalnych: makro i rybie oko.

Makroobiektywy umożliwiają wykonywanie zdjęć obiektów z bardzo bliskiej odległości, na przykład kwiatów, owadów itd. Za prawdziwe obiektywy makro uznawane są te pozwalające na zbliżenie 1:1, czyli sytuację, w której wielkość obiektu rzutowana na matrycę aparatu jest równa wielkości tego obiektu w rzeczywistości. Obiekt o wielkości 10 mm może więc zostać utrwalony przez matrycę jako obraz o wielkości 10 mm, gdy tylko obiektyw znajdzie się wystarczająco blisko. Niektóre standardowe obiektywy są wyposażane w specjalny tryb makro, zazwyczaj jednak nie uzyskamy przy ich pomocy takich efektów, jak z użyciem dedykowanych obiektywów do makro.

Obiektywy typu rybie oko (ang. fisheye) zapewniają bardzo szeroki kąt widzenia, a ich ogniskowa często wynosi mniej niż 10 milimetrów. Nie jest w nich jednak korygowana wada optyczna w postaci dystorsji, czyli – w tym przypadku – beczkowate zniekształcenie (wygięcie) obrazu.

Podsumowanie. Jaki więc wybrać obiektyw do aparatu?

Oczywiście jak już się domyślasz, na to pytanie nie ma jednej właściwej odpowiedzi. Wybierając nowy obiektyw warto przede wszystkim zastanowić się, do czego będzie on nam potrzebny, jakie zdjęcia chcemy nim robić. Inne będą bowiem wymagania fana fotografii architektury lub krajobrazu, inne portrecisty, a jeszcze inne – fotografa przyrody lub sportu. Najważniejsze, by decyzja o wyborze konkretnego modelu była podejmowana z namysłem i w dostosowaniu do posiadanego budżetu. Dobry obiektyw potrafi zupełnie zmienić nie tylko sam wygląd i jakość wykonywanych zdjęć, ale i całe podejście do fotografii. Zupełnie inaczej fotografuje się standardowym uniwersalnym zoomem dołączanym do zestawu z aparatem niż jasnym obiektywem stałoogniskowym. Dodatkowo przed kupnem warto zapoznać się z recenzjami zamieszczanymi na portalach branżowych, gdzie poza cechami specyfikacji takimi jak wartość przysłony, ogniskowa, dostosowanie do konkretnych rodzajów matryc lub zastosowanie systemu stabilizacji, znajdziemy także informacje o ostrości, wadach optycznych (te są nieuniknione), pracy autofokusu, czy jakości wykonania i obecności ewentualnych uszczelnień. Jeśli mamy taka możliwość, dobrze jest też sprawdzić jak współpracuje konkretny obiektyw z naszym aparatem, czy zdjęcia są wystarczająco ostre itp.